Prof. dr hab. Alexandrowicz Stanisław

Urodził się w Wilnie w rodzinie inteligenckiej. W przededniu wybuchu drugiej wojny światowej rodzina mieszkała już w Łucku. Sowieci po zajęciu wschodnich terenów II RP aresztowali Jego ojca Bohdana, który był urzędnikiem państwowym (w grudniu 1939 r. został on zamordowany),  a osieroconą rodzinę (matkę z trójką małych dzieci) wywieźli do Kazachstanu. Tam w nieludzkich warunkach pochował obie siostry i tylko z matką wrócił do Polski w początkach 1946 r.             Maturę zdał w Toruniu w 1950 r., w którym zamieszkał i tutaj też na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika odbył pierwszą część studiów historycznych, ze specjalnością archiwalną. Studia II stopnia kontynuował już na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza w Poznaniu, które zakończył magisterium w 1955 r. napisanym na seminarium prof. Henryka Łowmiańskiego. Seminaria prof. Gerarda Labudy, a jeszcze bardziej prof. Łowmiańskiego w połączeniu z rodzinnymi związkami ukształtowały w nim zainteresowania historią Rusi i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Najlepszym tego dowodem była rozprawa doktorska przygotowana również pod jego kierunkiem – Funkcje gospodarcze miasteczek Bialorusi i Litwy (XVI – pierwsza połowa XVII w.) i obroniona w 1960 r.

            Po studiach krótko pracował w Wojewódzkim Archiwum Państwowym w Poznaniu, bowiem prof. Łowmiański zaoferował Mu pracę na tamtejszym uniwersytecie. Przeszedł w nim cześć swojej kariery akademickiej do docentury włącznie. W tym poznańskim okresie wykrystalizował się podstawowy zrąb zainteresowań szczegółowych, przede wszystkim problematyka gospodarcza i historia miast Litwy i Białorusi we wczesnym okresie nowożytnym, poszerzona w latach ,,białostockich’’ o dzieje miast Podlasia. Prowadzenie zajęć dydaktycznych z historii kartografii, wkrótce stało się prawdziwą, kolejną  także ściśle naukową pasją prof. S. Alexandrowicza. W swoich studiach szczegółowych kartografię traktował nie tylko jako przedmiot badań, ale ujmował ją znacznie szerzej, przypisując  mapom ważną rolę źródeł historycznych. W sumie nowe zainteresowania zaowocowały po kilku latach pracy w poznańskiej Alma Mater rozprawą o rozwoju kartografii Litwy od późnego średniowiecza po schyłek XVIII w., na podstawie której prof. S. Alexandrowicz 1972 r. uzyskał stopień doktora habilitowanego w zakresie historii Polski do końca XVIII w.     

            Trochę później bo w 1977 r. prof. Alexandrowicz zmienił miejsce pracy i związał się etatowo z Filią Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku w której przepracował 10 lat,  do 1987 r. (na pół etatu do 1989 r.). W Białymstoku ale już jako drugim miejscy zatrudnienia pracował także w latach 1997-2001. W budującym się w tym czasie białostockim naukowym środowisku historycznym kierował prze wiele lat Zakładem Historii Starożytnej i Średniowiecznej. Z jego inicjatywy powstała w Instytucie Historii Filii UW w Białymstoku w 1984 r. Pracownia Badań Regionalnych, którą kierował do 1987 r. Tutaj również społeczność akademicka powierzyła mu funkcję prodziekana Wydziału Humanistycznego, którą sprawował przez dwie kolejne kadencje w latach 1978-1981 i 1982-1984.

            Czy to w okresie ,,poznańskim’’ pracy zawodowej czy ,,białostockim’’, a jeszcze później także w ,,toruńskim’’, prof. S. Alexandrowicz zawsze mocno angażował się działalność na rzecz miast i regionów, w których przyszło Mu żyć i pracować. W Białymstoku, który nie miał tak długich tradycji inteligenckich jak wcześniejszy Poznań, wspierał z całych sił działalność Białostockiego Towarzystwa Naukowego, przez wiele lat będąc jego prezesem, współtworzył jego periodyk naukowy ,,Białostocczyznę’’, Muzeum Wojska Polskiego i Białoruskie Towarzystwo Historyczne. Wyrazem tego był chociażby Jego udział w Radzie Naukowej ,,Białoruskich Zeszytów Historycznych’’.   Prof. S. Alexandrowicz był także członkiem Toruńskiego Towarzystwa Naukowego i Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

            W 1987 r., nie przerywając pracy na Filii UW w Białymstoku, wrócił po trosze do rodzinnego toruńskiego gniazda i  rozpoczął pracę w Instytucie Historii i Archiwistyki UMK w Toruniu, gdzie pracował do 2001 r. W Toruniu kierował Zakładem Historii Narodów ZSRR przekształconym później w Zakład Historii Europy Wschodniej. Tak jak w Białymstoku, tak w Toruniu był prawdziwym autorytetem w zakresie badań wschodnich i wszędzie gdzie tylko mógł zachęcał i pomagał, służąc radą i podpowiedziami zespołów archiwalnych, do podejmowania prac magisterskich i doktorskich w tym obszarze.

            Ponadto w pierwszej połowie lat 90. XX wieku był związany z Polskim Uniwersytetem Ludowym w Mińsku, gdzie prowadził wykłady na sesjach plenarnych, a w nowym XXI stuleciu został wykładowcą w Wyższej Szkole Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu. Podczas już pracy na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w 1989 r. uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1994 – zwyczajnego.

            W 1975 r. Profesor został członkiem powołanego wówczas Zespołu Historii Kartografii przy Instytucie Historii PAN, a przez dekadę, od 1995 do 2005, był przewodniczącym tego Zespołu. Nie do przecenienia było Jego członkostwo w Komisji Lituanistycznej pracującej przy Instytucie Historii PAN w Warszawie. Profesor zasiadał także w radach naukowych ważnych dla środowiska periodyków takich jak np.: ,,Polskie Przegląd Kartograficzny”, ,,Przegląd Wschodni”, ,,Czasy Nowożytne”. Sporą część swojego dorobku naukowego ogłosił w czasopismach i monografiach zbiorowych zagranicznych: na   Białorusi, w Rosji, Niemczech, Włoszech. Był uczestnikiem wielu konferencji i kongresów zagranicznych. Uczniowie, przyjaciele i koledzy dedykowali Mu okolicznościowy tom - Europa Orientalis: Polska i jej wschodni sąsiedzi od średniowiecza po współczesność. Studia i materiały ofiarowane Profesorowi Stanisławowi Alexandrowiczowi w 65 rocznicę urodzin, red. nauk. Zbigniew Karpus, Tomasz Kempa i Doroty Michaluk, Toruń 1996. Profesor był promotorem aż 9 rozpraw doktorskich powstałych zarówno w Białymstoku jak i w Toruniu.

            Podstawowe zainteresowania zawodowe Profesora dotyczyły przede wszystkim historii Wielkiego Księstwa Litewskiego i Podlasia, historii gospodarczej (zwłaszcza miast i miasteczek) oraz historii kartografii. Jako osobny nurt należałoby wskazać studia nad dziejami zesłańców polskich w Kazachstanie w latach 1940–1946, a także dziejów lotnictwa.

            Przez całe dorosłe życie Profesor pasjonował się i uprawiał czynnie wszędzie gdzie tylko mógł szybownictwo. Sam był pilotem szybowcowym I klasy, działał w wielce zasłużonym dla polskiego lotnictwa Aeroklubie Poznańskim, a w 1968 r. uzyskał złotą Odznakę Szybowcową.

            W 2009 r. otrzymał Krzyża Oficerski Orderu Odrodzenia Polski. Posiadał także Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Zloty Krzyż Zasługi, Medal Komisji Edukacji Narodowej, Medal Brązowy za Zasługi dla Obronności Kraju i ,,Medal za zasługi położone dla rozwoju Uczelni’’ przyznany przez Uniwersytet Mikołaja Kopernika. 

            Cezary Kuklo

1. Rozwój kartografii Wielkiego Księstwa Litewskiego od XV wieku do połowy XVIII wieku, Poznań 1971;
2. Studia z dziejów miast i miasteczek Wielkiego Księstwa Litewskiego, Toruń 2011.