Chomętowska Zofia

Fotografka przedwojennego Polesia

Zofia Chomętowska to jedna z najważniejszych i najbardziej aktywnych polskich fotografek II Rzeczypospolitej. Urodziła się 8 grudnia 1902 roku w Porochońsku, w arystokratycznej rodzinie książąt Druckich-Lubeckich. Przed wojną zasłynęła jako autorka unikatowych zdjęć Polesia. Krajobraz tej bagnistej krainy i zamieszkujący ją ludzie stały się pierwszym i jednym z najważniejszych tematów jej twórczości. Pomimo swojego arystokratycznego pochodzenia umiała wtopić się w środowisko lokalnej ludności, by stać się bezstronną obserwatorką poleskich zwyczajów. Fotografowała myśliwych, rybaków, kobiety robiące pranie w jeziorze, chłopów przy pracy czy bawiące się bose dzieci. W jej poleskich wędrówkach nieodłącznym towarzyszem był małoobrazkowy aparat Leica.

Jednym z jej ulubionych terenów wędrówek były poleskie błota i to te najdziksze, m.in. okolice bagien olmańskich. Dzięki splotowi różnego rodzaju okoliczności zdołały one przetrwać do naszych czasów w swoim prawdziwie pierwotnym kształcie. Historycznie stanowiły część majątku ordynacji dawidogródeckiej, gdzie właściciele dbali o prawidłową eksploatację gruntów. Były naturalnym terenem łowieckim. W okresie międzywojennym przez bagno przebiegała granica ryska. Wrogość obu systemów państwowych II Rzeczypospolitej i komunistycznej Białorusi uniemożliwiała praktycznie jakąkolwiek sensowną, gospodarczą eksploatację tych obszarów. Pod koniec dwudziestolecia planowano nawet stworzenie w tym rejonie po stronie polskiej oficjalnego rezerwatu przyrody. Plany te przerwał jednak wybuch wojny. Prace fotograficzne Zofii Chomętowskiej z Polesia najlepiej oddają jej fachowość jako fotografa. Nam natomiast umożliwiają przeniesienie się w czas już nieistniejący. Bezpowrotnie stracony poprzez sowieckie osuszanie olbrzymich połaci polskich bagien.

Już przed wojną doceniono jej kunszt fotografii. Należała do stowarzyszeń fotograficznych, miała dwie własne wystawy. Oprócz fotografii Polesia, utrwalała także codzienne życie przedwojennej Warszawy. Jej zdjęcia po wojnie posłużyły do zorganizowania wystawy ukazującej zniszczenia stolicy. Dokumentowała też zrujnowaną stolicę i powracających do niej ludzi.

W 1947 roku, nie mogąc odnaleźć się w powojennej Polsce, ostatecznie wyemigrowała do Argentyny. Tam dokumentowała głównie życie najbliższej rodziny. Zmarła 20 maja 1991 roku w Buenos Aires.

Archiwum unikatowych, zwłaszcza przedwojennych negatywów Zofii Chomętowskiej w 2010 roku zostało sprowadzone do Polski wysiłkiem Fundacji Archeologii Fotografii. Dzięki wydanemu w 2011 roku albumowi zatytułowanemu Zofia Chomętowska. Fotografie z lat 1925–1939, ze zdjęciami poleskich krajobrazów, można zatopić się w czar tej już nieistniejącej dzisiaj bagnistej krainy.

Wojciech Śleszyński

1. Śleszyński, Polesie w polityce władz II Rzeczypospolitej (artykuł wstępny) [w:] Zofia Chomętowska. Fotografie z lat 1925–1939, red. K. Puchała-Rojek, Warszawa 2011, s. 28–37;
2. Zofia Chomętowska 08.12.1902–20.05.1991, www.culture.pl.