Downarowicz Stanisław

Twórca polskiego planu dla Polesia

Stanisław Downarowicz urodził się 28 marca 1874 roku w Łochowie w powiecie węgrowskim. Był synem Medarda i Stefanii Hornowskiej. Uczęszczał do gimnazjum w Radomiu, natomiast maturę uzyskał w Libawie. W obu tych szkołach brał czynny udział w uczniowskich organizacjach niepodległościowych. Studia prawnicze rozpoczął na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, skąd został usunięty za działalność w Polskiej Partii Socjalistycznej. Po zwolnieniu z aresztu wyjechał do Lwowa, gdzie ukończył studia techniczne, otrzymując dyplom inżyniera. Również we Lwowie aktywnie działał w PPS.

W sierpniu 1914 roku został członkiem Naczelnego Komitetu Narodowego oraz zastępcą szefa Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego. 15 lutego 1917 roku mianowano go starszym referentem sekcji administracji w Departamencie Spraw Wewnętrznych Tymczasowej Rady Stanu, a w styczniu 1918 roku awansował na naczelnika wydziału. W latach 1919–1920 był szefem administracji w Zarządzie Cywilnym Ziem Wschodnich i przedstawicielem władz cywilnych w dowództwie Frontu Litewsko-Białoruskiego podczas wojny polsko-bolszewickiej. 13 sierpnia 1921 roku otrzymał nominację na stanowisko wojewody wołyńskiego, jednak nie podjął urzędowania, gdyż 19 listopada został ministrem spraw wewnętrznych w gabinecie A. Ponikowskiego. Po odejściu z tej funkcji w 1922 roku został mianowany wojewodą poleskim. Urząd ten pełnił do roku 1924.

W trakcie prac na Polesiu zasłynął jako pomysłodawca projektu polityki narodowościowej państwa polskiego w tej części Rzeczypospolitej. Przygotowane przez niego opracowanie miało charakter całościowego studium polityki państwa polskiego na Polesiu. Zgodnie z zawartymi w pracy rozważaniami, ziemie północno-wschodnie II Rzeczypospolitej nie powinny były być traktowane jako całość. W odczuciu autora opracowania należało wydzielić część północną (Wileńszczyznę i Nowogródczyznę), z dużą grupą mniejszości białoruskiej, od Polesia, gdzie lokalna społeczność nie miała sprecyzowanej świadomości narodowej. Obszary dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego nie stanowiły już na początku XX wieku jednolitego obszaru społeczno-politycznego z dominującą rolą Wilna. Powrót do warunków społecznych, a tym bardziej narodowościowych, z okresu XIX wieku był już niemożliwy. Wychodząc z założenia, iż pomimo faktu słabego uświadomienia narodowego lokalnych wspólnot na początku lat dwudziestych, w najbliższej przyszłości proces uzyskiwania świadomości narodowej będzie nabierał przyspieszenia, należało nadać mu na Polesiu kierunek zgodny z interesem państwa polskiego. Polesie winno było stać się na ziemiach wschodnich polskim korytarzem, a miejscową społeczność należało odseparować zarówno od wpływów białoruskich, jak i ukraińskich. I choć samemu Downarowiczowi nie udało się przygotowanych planów wcielić w życie, to jego następcy chętnie korzystali z przygotowanych założeń.

Dobrze zapowiadającą się karierę wojewody przerwał atak grupy komunistycznej na pociąg relacji Brześć – Łuniniec 24 września 1924 roku. Podróżujący bez walki poddali się rozkazom atakujących. Obok wojewody w pociągu jechali biskup Łoziński, senator Wysłouch, komendant okręgowy Policji Państwowej na Polesiu oraz kilku oficerów. Wydarzenie to wywołało skandal, czego efektem było odwołanie Downarowicza ze stanowiska wojewody 30 października 1924 roku.

Po opuszczeniu stanowiska na Polesiu pracował w Komisji dla Usprawnienia Administracji przy Prezydium Rady Ministrów, której jednym z głównych celów było wypracowanie nowego podziału terytorialnego państwa i rozdzielenia organizacji władz. Następnie pełnił funkcję wicedyrektora Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji miasta Warszawy oraz prezesa zarządu i dyrektora Krajowego Towarzystwa Melioracyjnego.

Po aresztowaniu przez Niemców w 1940 roku został osadzony w Pawiaku. 6 stycznia 1941 roku przewieziono go do obozu w Oświęcimiu, gdzie w tym samym roku zmarł.

Wojciech Śleszyński

1. Polesie w polityce rządów II Rzeczypospolitej. Dokumenty do dziejów Kresów Północno-Wschodnich II Rzeczypospolitej, wstęp i oprac. W. Śleszyński, współ. A. Jodzio, Białystok–Kraków 2009;
2. Województwa kresowe II Rzeczypospolitej. Województwo poleskie, Kraków 2014.