Prof. dr hab. Gnatowski Michał

Urodził się w rodzinie chłopskiej we wsi podlaskiej Granne nad Bugiem. Maturę zdał w liceum ogólnokształcącym w nieodległym Drohiczynie w 1954 r. W latach 1954-1959 studiował historię i uzyskał magisterium na Uniwersytecie im. Łomonosowa w Moskwie. Przez kilka miesięcy pracował w Biurze ds. repatriacji w Moskwie. Po powrocie z ZSRR rozpoczął prace w administracji partyjnej (członkiem PZPR był od 1951 r.), w Komitecie Powiatowym w Łapach, od 1961 r. w Komitecie Wojewódzkim w Białymstoku, w którym od 1972 r. kierował Wydziałem Nauki, Oświaty i Kultury.

Początkowo interesował się dziejami ruchu robotniczego na Białostocczyźnie, ale jego rozprawa doktorska dotyczyła już wydarzeń II wojny światowej. W 1972 r. obronił rozprawę doktorską  pt. Partyzantka radziecka w okręgu białostockim (lipiec 1944) przygotowaną pod kierunkiem profesora Władysława Góry w Wyższej Szkole nauk Społecznych w Warszawie.

Jesienią 1975 r. dr Gnatowski rozpoczął pracę nauczyciela akademickiego w Zakładzie Historii na Wydziale Humanistycznym Filii Uniwersytetu w Białymstoku i temu środowisku pozostał wierny aż do czasu przejścia na emeryturę w 2011 r. Stopniowo odchodził od badań nad sowiecką partyzantką wysyłaną na Zachodnią Białoruś do walki z polskim podziemiem niepodległościowym, a co raz bardziej interesował się szerszym spectrum wydarzeń II wojny światowej na Białostocczyźnie i Ziemi Łomżyńskiej. Tej problematyce poświęcił kolejną dwutomową monografię – Białostocczyzna w latach wojny i okupacji hitlerowskiej. Zarys dziejów politycznych regionu (Białystok 1979), na podstawie której Rada Wydziału w Akademii Nauk Społecznych w Warszawie w 1980 r. nadała mu stopień doktora habilitowanego nauk humanistycznych w zakresie historii. Recenzenci w przewodzie habilitacyjnym zgodnie podkreślali wydobycie i ukazanie przez niego specyfiki regionu, a zarazem umiejętność powiązania problematyki regionalnej z wydarzeniami i problemami ogólnymi  tamtego okresu. Jedenaście lat później został mianowany profesorem nadzwyczajnym, zaś w 2002 r. uzyskał tytuł profesora zwyczajnego.

W Zakładzie przekształconym w Instytut Historii w 1980 r., Profesor wykładał przede wszystkim historię Polski po 1945 r., nie stroniąc od wykładów monograficznych poświeconych historii wojskowej i regionalnej. Wspomniana problematyka byłą również obecna na Jego seminarium, które cieszyło się wśród młodzieży studenckiej ogromną popularnością, podobnie zresztą jak i prowadzone seminarium doktoranckie. Z całą pewnością swoich słuchaczy zjednywał dużą życzliwością i pomocą w docieraniu do dokumentów źródłowych  różnorakiej zresztą proweniencji. Prof. Gnatowski, co trzeba podkreślić, udanie łączył pracę badawczo-dydaktyczną z pracą organizacyjną czy to w Instytucie czy w skali uczelni, a także i poza nią. W Instytucie Historii przez wiele lat kierował kolejno: Zakładem Historii Polski Ludowej i Świata Współczesnego, Zakładem Historii Najnowszej Powszechnej i Polski oraz Zakładem Historii II Wojny Światowej.

Z kolei we władzach Filii Uniwersytetu w Białymstoku  sprawował funkcję Zastępcy Kierownika (1981 – 1987; 1996-1997). Przez wiele lat kierował również Wydawnictwem Naukowym FUW. W nowoutworzonym Uniwersytecie w Białymstoku w latach 1997-1999 był Prorektorem ds. dydaktycznych.

Po przemianach politycznych w naszym kraju prof. Gnatowski w coraz większym stopniu interesował się nie tyle już okupacją hitlerowską w regionie co okupacją sowiecką (1939-1941). Jego wcześniejsze kontakty początkowo z dawnymi działaczami partyjnymi w byłym ZSRR i w ,,zaprzyjaźnionej’’ republice Białorusi, a później z młodymi historykami białoruskimi, zaowocowały w sumie dostępem do źródeł wcześniej zamkniętych, zwłaszcza przed cudzoziemcami, m.in. do akt Komitetu Centralnego KP(b) Białorusi, raportów NKWD czy dokumentacji wytworzonej przez tamtejszą partyzantkę. Kolejnym obszarem badawczym były stosunki narodowościowe w regionie łomżyńskim, z mocnym uwypukleniem stosunków polsko-żydowskich. Już u schyłku życia powrócił po trosze do pierwotnej problematyki z początków swojej działalności naukowej, ale tym razem skupił się na skrupulatnej analizie propagandowego wymiaru wydawanej przez partyzantkę sowiecką pisma ,,Białostockiej Prawdy’’.  Źródła dotyczące sytuacji na polskich kresach północnowschodnich w latach II wojny światowej, wydawane przez Profesora od drugiej połowy lat 90. XX wieku, wzbudziły duże zainteresowanie historyków. Zgodnie podkreślano, że ich wprowadzenie do obiegu naukowego, podobnie jak i studia analityczne prof. Gnatowskiego w znaczący sposób poszerzają naszą wiedzę o mechanizmach okupacji sowieckiej z lata 1939-1941, jak i różnych aspektach działalności polskiego ruchu oporu. 

Członek Rady Towarzystw Naukowych przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk i  prezes Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego im. Wagów (1988-2011). Profesor Gnatowski był mocno zaangażowany w pracy społecznej wielu gremiów, gdyż obok pracy w  ŁTN im. ,,Wagów’’  brał udział w pracach także Ośrodka Badań Naukowych, Białostockiego Towarzystwa Naukowego i Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich. 

Zasiadał w Komitecie Redakcyjnym kwartalnika PZPR – ,,Z Pola Walki’’. W latach późniejszych był Redaktorem naczelnym ,,Studiów Łomżyńskich (1900-2000) i ,,Studiów Podlaskich’’ (1900-2000). Publikował zarówno w wymienionych wyżej periodykach naukowych, a także m.in. na łamach ,,Acta Baltico-Slavica’’, ,,Białostockie Teki Historyczne’’, ,,Dzieje Najnowsze’’, ,,Kwartalik Historii Ruchu Zawodowego’’, ,,Rocznik Białostocki’’, ,,Wojskowy Przegląd Historyczny’’.  

Seminarium magisterskie prof. M. Gnatowskiego zawsze cieszyło się dużym zainteresowaniem studentów, stąd liczba wypromowanych magistrów przekroczyła 300.  Ponadto powadził  dwa seminaria doktorskie, jedno na Uniwersytecie w Białymstoku i drugie w ŁTN im. Wagów w Łomży i był promotorem 2 rozpraw doktorskich. 

Prof. M. Gnatowski był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1969) oraz Krzyżem Kawalerskim i Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1975, 1988).

Cezary Kuklo

1. Za wspólną sprawę: z dziejów partyzantki radzieckiej w okręgu białostockim, Lublin 1970;
2. Białostocczyzna w latach wojny i okupacji hitlerowskiej: zarys dziejów politycznych   regionu, t. 1-2, Białystok 1979;
3. Puszcza Białowieska była ich domem: zarys dziejów partyzanckiej Brygady „W imię Ojczyzny”, 1979;
4. Białostockie Zgrupowanie Partyzanckie. (Radzieckie próby ponownej aneksji Białostocczyzny w latach 1943-1944, Białystok 1994;
5. W radzieckich okowach: studium o agresji 17 września 1939 r. i radzieckiej polityce w regionie łomżyńskim w latach 1939–1941, Łomża 1997;
6. „Sąsiedzi” w sowieckim raju: rejon jedwabieński pod radziecką władzą 1939–1941, Łomża 2002;
7. Polacy, Sowieci, Żydzi w regionie łomżyńskim w latach 1939–1941, t. 1: Studia, t. 2: Dokumenty Radzieckie, Łomża 2004–2005;
8. Mity, fikcje i przemilczenia „Białostockiej Prawdy”: zarys monograficzny konspiracyjnego pisma radzieckiego podziemia obwodu białostockiego (1943–1944), 2006.