Gloger Zygmunt

Historyk, etnograf, archeolog Podlasia

Zygmunt Gloger, syn Jana i Michaliny z Woynów, od czternastego roku życia związany był z Jeżewem na Podlasiu, gdzie jego ojciec nabył XVIII-wieczny majątek. Nauki pobierał w Warszawie, gdzie w 1867 roku ukończył roku Szkołę Główną. Już w czasie nauki widać było jego zainteresowania historią i etnografią. Jak sam pisał w liście z 21 lipca 1882 roku do Bartynowskiego: „W roku 1863, mając lat 17, posiadałem już kilkaset monet polskich i kilkadziesiąt medalów. Medale zostały mi wtedy zabrane — monety zdołałem ukryć i ocalić. Inne zabytki, z niewielkim wyjątkiem, przechowałem wtedy jako tako”. Te zainteresowania zaowocowały wyborem kierunków studiów: historii i archeologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Wówczas olbrzymi wpływ na jego zainteresowania, zwłaszcza etnograficzne, miały spotkane w Krakowie osoby: Wincenty Pol i Oskar Kolberg. Tych dwóch badaczy w największym stopniu w czasie studiów ukształtowało przyszłego historyka, etnografa, archeologa i krajoznawcę.

            Już w czasach studenckich odbywał liczne wędrówki historyczno-krajoznawcze po ziemiach Korony i Litwy. Po rozpoczęciu gospodarowania majątkiem w Jeżewie jeszcze w większym stopniu poświęcił się prowadzonym badaniom. Szybko jego dom i pomieszczenia pobliskiego browaru zamieniły się w skarbnicę historycznych skarbów. Bardziej niż gospodarowaniem na odziedziczonej po ojcu ziemi zainteresowany był prowadzonymi badaniami. Choć i tu poszczycić się może osiągnięciami, m. in. wyhodował nowy rodzaj jabłek zwany „glogerówką”. Dziełu badań naukowych w praktyce poświęcił całe swoje życie. Żyjąc w oddaleniu od akademickich środowisk Warszawy czy Krakowa, utrzymywał żywe kontakty w najświatlejszymi polskimi umysłami tej epoki. Do tej grupy należeli m. in. Eliza Orzeszkowa, Henryk Sienkiewicz. Wielu znakomitych badaczy osobiście odwiedzało go w Jeżewie. Były momenty w jego życiu, iż więcej wędrował, niż przebywał w majątku. W 1893 roku, aby w jeszcze większym stopniu poświęcić się pracy naukowej, wydzierżawił majątek, zostawiając sobie jedynie dwór z ogrodem i sadem. W 1906 roku zamieszkał w Warszawie, gdzie aż do śmierci kontynuował swoje badania. Pochowany został na warszawskich Powązkach.

Bez wątpienia jego najważniejszym dziełem jest Encyklopedia Staropolska, która do dzisiaj stanowi nieocenione źródłO wiedzy o historii i etnografii ziem polskich. Z innych ważnych prac należy wymienić Pieśni ludowe, Księgę rzeczy polskich czy Rok polski w życiu, tradycji i pieśni. Ogółem napisał ponad 800 prac.

Zygmunt Gloger w pamięci współczesnych zapisał się przede wszystkim jako badacz i naukowiec: historyk, etnograf i archeolog, stosujący metodę badań powierzchniowych. Badacz wczesnośredniowiecznych grodzisk i pierwszy twórca nowoczesnego muzealnictwa na Podlasiu. Wiele jego badań w późniejszym okresie stawało się pretekstem do pogłębionych studiów i odkryć. Sam Zygmunt Gloger był tytanem pracy, co często i chętnie podkreślano, słynął z wyjątkowej pracowitości.

Wojciech Śleszyński

1. L. Pawlata, U. Stankiewicz, Zygmunt Gloger (1845–1910), „Podlaskie Zeszyty Archeologiczne”, 2010, nr 6;
2. 110 lat temu zmarł Zygmunt Gloger, autor „Encyklopedii Staropolskiej”, www.dzieje.pl (16.08.2020).