Nowakowski Seweryn

Prezydent, który do końca pozostał ze swoimi mieszkańcami

Seweryn Nowakowski studia prawnicze rozpoczynał na Uniwersytecie Warszawskim, a po wybuchu I wojny światowej kontynuował je w Moskwie. Do Polski powrócił już po zakończeniu działań wojennych i zaangażował się w działalność polityczną w Polskiej Partii Socjalistycznej. Swoje pierwsze doświadczenie samorządowe zdobywał w Piotrkowie Trybunalskim. Związany ze środowiskiem sanacyjnym, na stanowisko komisarza rządowego miasta Białegostoku nominowany został w 1931 roku. W 1934 roku został tymczasowym prezydentem miasta, a w 1935 roku po wyborach samorządowych objął stanowisko prezydenta.

W rzeczywistości jednak do pełnego miana miasta wojewódzkiego w okresie międzywojennym brakowało Białemustokowi kilku instytucji typowo wojewódzkich, takich jak siedziba Kuratorium Okręgu Szkolnego (w 1927 roku przeniesiona do Brześcia) czy zlokalizowanego w Grodnie Dowództwa Okręgu Korpusu nr III. Także nie wszystkie regiony utożsamiały się z centralnym miastem wojewódzkim. Łomżyńskie ciągnęło w stronę Warszawy, podczas gdy Grodnu i Wołkowyskowi bliżej było do województw kresowych. Ten stan rzeczy starał się zmienić Seweryn Nowakowski. Czynił starania, aby poprawić infrastrukturę miasta. Przy ulicy Mickiewicza zakończono budowę gmachów Izby Skarbowej i Sądu Okręgowego. Wielką, dominująca nad miastem inwestycją była budowa kościoła św. Rocha. Mimo jednak wznoszenia nowych, reprezentacyjnych budynków w centrum miasta, przeważała niska zabudowa, co najwyżej dwukondygnacyjna, w dużym stopniu drewniana. Budynki murowane dominowały jedynie na kilku głównych ulicach miasta. Duża część domów pozbawiona była kanalizacji. Domy na przedmieściach niewiele różniły się od wiejskich chat. Sklepy, zakłady usługowe od innych typowych budynków mieszkalnych odróżniał często jedynie szyld, informujący o prowadzonych usługach. Zaniedbany wygląd miastu nadawały zwłaszcza dzielnice Piaski i Chanajki. Niezbyt przyjemny zapach unosił się z płynącej przez miasto rzeki Białej.

Pod koniec lat trzydziestych także z inicjatywy Seweryna Nowakowskiego rozpoczęto prace nad przygotowaniem planów przebudowy i uporządkowania miasta. Pierwszy plan urbanistyczny z 1938–1939 roku zakładał m. in. zburzenie kwartału Chanajki i ulokowanie w jego miejsce nowoczesnej dzielnicy mieszkalnej. Przemysł natomiast skupiony miał być w rejonie Fast, Starosielc i Dojlid.

Bez wątpienia okres rządów Seweryna Nowakowskiego, po latach stagnacji wywołanych zniszczeniami wojennymi, a następnie wielkim kryzysem gospodarczym, zainicjował dobry czas dla Białegostoku. Rozpoczęto na wielką skalę elektryfikację, brukowanie ulic czy regulowanie rzeki Białej przypływającej przez miasto. Z jego inicjatywy zrealizowano projekt miejskiego parku, a także rozpoczęto budowę wiaduktu kolejowego łączącego dwie części miasta. Mieszkańcy otrzymali kąpielisko miejskie na Dojlidach, w centrum zaś zbudowano m. in. ze składek społecznych, nowoczesny teatr – Dom Ludowy im. Marszałka Józefa Piłsudskiego.

Po wkroczeniu Niemców do miasta Nowakowski pozostał z mieszkańcami, nie chciał się też ewakuować na wiadomość o przekazaniu Białegostoku Sowietom. Nowy okupant aresztował go już w październiku 1939 roku. Najpierw osadzony został w więzieniu w Białymstoku, następnie wywieziony w głąb Związku Sowieckiego. Miejsce jego pobytu nie jest znane. Jedynie niepotwierdzone wzmianki mówią, iż miał przebywać w jednym z łagrów w okolicach Syktywkaru. Jego symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Ostatniego przedwojennego prezydenta miasta upamiętniono w Białymstoku pomnikiem i nazwą ulicy. W Muzeum Pamięci Sybiru powołano Instytut Naukowy jego imienia.

Wojciech Śleszyński

1. Wystawa „Seweryn Nowakowski” – zaginiony prezydent Białegostoku, www.dzieje.pl (17.11.2019);
2. E. Iwaszko, Centrum Ludwika Zamenhofa w Białymstoku. Wystawa o Sewerynie Nowakowskim, www.plus.poranny.pl (14.01.2020).