Rećko Zbigniew „Trzynastka”

Wykonawca najgłośniejszej akcji białostockiego podziemia

Jesienią 1942 r. Gestapo aresztowało trzech członków Sztabu Okręgu AK Białystok. Niemcy nie znali personaliów tych więźniów ani ich roli w strukturach konspiracyjnych, trzeba więc było uwolnić zatrzymanych, zanim się zorientują. W AK rozpatrywano nawet zbrojny szturm na siedzibę Gestapo. Okazało się jednak, że w budynku pracuje agent innej grupy konspiracyjnej – Bojowej Organizacji „Wschód”. Ten samodzielnie zaplanował i zrealizował akcję. W nocy upił strażników i pojedynczo wyprowadził więźniów, których przekazał w ręce eskorty AK. Był to 19-letni wówczas Zbyszek Rećko.

Urodził się i mieszkał w Białymstoku. Wychowywał go ojciec, Bolesław Rećko, policjant. W sierpniu 1939 r. Bolesław został zmobilizowany i 16-letni chłopak został sam. Ojca, który trafił do sowieckiej niewoli, a później do tzw. Armii Andersa, nie zobaczył już nigdy. Wiosną 1940 r. Zbyszek przedostał się do Warszawy, do krewnych. Schwytany w łapance, trafił na przymusowe roboty w głębi Niemiec. Uciekł po roku i jesienią 1941 r. wrócił Białegostoku, gdzie rządzili już Niemcy.

Koledzy z harcerstwa wciągnęli go do konspiracji. Dzięki znajomości języka niemieckiego i kontaktom organizacji rozpoczął pracę w Gestapo jako tłumacz i wartownik, a tak naprawdę – agent podziemia. Po uwolnieniu członków Sztabu Okręgu AK sam też musiał uciekać. Akcja stała się głośna, mówiło o niej nawet radio BBC, a jeden z oficerów Gestapo wspominając po latach stwierdził: „Był to celny cios zadany Gestapo przez polską konspirację”.

Zbyszek przeszedł do AK, przyjął pseudonim „Trzynastka” i otrzymał przydział do komórki ochrony Sztabu Obszaru Białystok. W czerwcu 1943 r. ukończył konspiracyjną szkołę podchorążych i został przydzielony do oddziału Kedywu. Rok później został zastępcą szefa Kedywu Okręgu AK Białystok i brał udział w walkach z Niemcami w ramach akcji „Burza”. Po przejściu frontu pozostał w konspiracji, a w styczniu 1945 r. ciężko ranny trafił do więzienia w Białymstoku, skąd zbiegł w masowej ucieczce w maju.

W październiku 1946 r. zginął w walce z plutonem operacyjnym milicji. Jego zwłoki funkcjonariusze UB przez trzy dni trzymali na widoku publicznym… Dosłużył się stopnia podporucznika Zrzeszenia WiN, był kawalerem Virtuti Militari, dwukrotnie odznaczanym Krzyżem Walecznych, a pośmiertnie Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

Marcin Zwolski

1. P. Borowski, Trzynastka, „Kurier Poranny. Magazyn”, 31 X 1996;
2. A. Omiljanowicz, Przed wyrokiem. Rozmowy z gestapowcem, Białystok 1998;
3. Rećko Zbigniew [w:] Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” w dokumentach, t. 6, cz. 3, oprac. A. Zagórski, Wrocław 2000;
4. A. Zwolski, Jak Zbyszek Rećko wyprowadził w pole gestapo, „Biuletyn IPN” 2006, nr 1–2;
5. M. Łapiński, M. Zwolski, Zbigniew Rećko [w:] Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik biograficzny, t. 4, red. M. Bielak, K. Krajewski, Kraków–Warszawa–Wrocław 2010.