Szumski Jerzy

Historyk regionalista, archiwista, wieloletni pracownik Archiwum Państwowego w Białymstoku.

Urodził się w 1941 r. w Kucharówce koło Zabłudowa w woj. białostockim. W 1959 r. ukończył liceum ogólnokształcące w Białymstoku, następnie w 1964 r. Wydział Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego. W 1980 r. obronił pracę doktorską  pt. Uwłaszczenie chłopów w północno-wschodniej części Królestwa Polskiego i uzyskał tytuł doktora nauk humanistycznych. Praca była napisana pod kierownictwem prof. Stefana Kieniewicza. Zbierał też materiały do rozprawy habilitacyjnej pt. Ziemiaństwo na Litwie Zaniemeńskiej w latach 1795–1864. Rozprawy nie udało się jednak obronić ani wydać drukiem. Rejestrował poloniki w Centralnym Archiwum Historycznym w Leningradzie w 1973 r. 

W latach 1964–1971 pracował w Muzeum Ruchu Rewolucyjnego w Białymstoku, oddziale Muzeum Okręgowego, na stanowisku starszego asystenta muzealnego.  Od 1 czerwca 1971 r. zatrudniony został w Archiwum na etacie archiwisty, następnie pełnił funkcje starszego archiwisty, adiunkta naukowo-badawczego i starszego kustosza. 

W 1983 r. odznaczony został złotą odznaką „Zasłużony Białostocczyźnie”. Od 2000 r. pełnił funkcję kierownika Oddziału II Opracowania Zasobu, gdzie koordynował działania i typował najważniejsze zespoły archiwalne do opracowania.

Opublikował wiele wartościowych rozpraw historycznych i archiwalnych, w tym m. in. Zapis notarialny Józefa Godlewskiego na rzecz chłopów dóbr Freda w powiecie mariampolskim „Przegląd Historyczny” 1975, nr 3; Akta Starszego Notariusza Grodzieńskiego Sądu Okręgowego z lat 1883–1914 jako źródło do badań nad dziejami miast obwodu białostockiego, [w:] Miasta północno-wschodniej części Polski, Białystok 1982; Sądy gminne w guberni łomżyńskiej w latach 1864–1876. Działalność i spuścizna aktowa [w:] Archiwa i archiwalia łomżyńskie, red. A. Dobroński, Warszawa 1988;  Instrukcyjne majątki ziemskie w powiecie sokólskim w latach 1867–1914. Problematyka prawno-własnościowa [w:] Studia polsko-litewsko-białoruskie, red. J. Tomaszewski, E. Smułkowa, H. Majecki, Warszawa 1989;  Epidemia cholery w 1831 r. w dobrach zabłudowskich, Zabłudów 1996; Informator o zasobie archiwalnym APB, Białystok 2000; Źródła do historii Żydów w zasobie Archiwum Państwowego w Białymstoku [w:] Źródła archiwalne do dziejów Żydów w Polsce, red. B. Woszczyński, V. Urbaniak, Warszawa 2001; Informator mikrofilmów akt metrykalnych parafii rzymskokatolickich Archidiakonatu Białostockiego z lat 1808–1864, Białystok 2001;  Uwłaszczenie chłopów w północno-wschodniej części Królestwa Polskiego 1846–1871, Białystok 2002; Inwentarz zespołu akt Starszy Notariusz Sądu Okręgowego w Grodnie [1581–1882] 1883–1915 [1920–1930], Białystok 2012.

Do dorobku zawodowego Jerzego Szumskiego można zaliczyć również opracowanie kilkudziesięciu zespołów akt, i to pisanych odręcznie, w języku rosyjskim. Szumski był jednym z nielicznych specjalistów, którzy swobodnie poruszali się wśród tych dokumentów. Opracował m.in.: „Urząd Gubernialny Suwalski do Spraw Włościańskich 1864–1914”, „Komisarz do Spraw Włościańskich Powiatu Sejneńskiego 1864–1914”, „Akta Urzędów Łomżyńskiej Inspekcji Fabrycznej (1896) 1897–1917”, „Rada Białostockiego Instytutu Panien Szlacheckich (1826–1833) 1849–1918”, „Kasa Gubernialna Augustowska 1820–1865”.

Na szczególną uwagę zasługuje opracowanie niezwykle cennego inwentarza zespołu akt „Starszego Notariusza Sądu Okręgowego w Grodnie [1581–1882] 1839–1915 [1920–1930]”, który przechowuje w swoim zasobie Archiwum Państwowe w Białymstoku  i są to archiwalia  unikalne w archiwach polskich. Stanowią one źródło historyczne  o wyjątkowym znaczeniu dla badań nad historią regionu na przełomie XIX i XX w. Bardzo cenną bazą danych jest indeks osobowy liczący 32871 haseł, opracowany według zasady: jedna osoba – jedno hasło. Dzięki pracy Jerzego Szumskiego zespół ten został zdigitalizowany i jest sukcesywnie udostępniany w internecie.

1 października 2007 r. przeszedł na emeryturę. Z przerwami  pracował w archiwum do 31 maja 2012 r.   Zmarł 26 marca 2015 r. i pochowany został na cmentarzu w Karakulach.

Marek Kietliński

1. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Akta osobowe Jerzego Szumskiego;
2. Kietliński M., Jerzy Szumski (1941–2015) [w:] Słownik biograficzny archiwistów polskich, t. III, red. E. Rosowska, Warszawa 2017, s. 239–240.