Prof. dr hab. Wyrobisz Andrzej

Urodził się w krakowskiej rodzinie inteligenckiej. Maturę zdał w 1950 r. w warszawskim Liceum im. S. Staszica. W latach 1950-1955 studiował w Instytucie Historycznym UW i w nim trwalej naukowo związał się z osobą prof. M. Małowista, cenionego badacza historii gospodarczej. Pod jego kierunkiem napisał zarówno pracę magisterską – Rzemiosło paryskie w drugiej połowie XV wieku, opublikowaną w 1956 r.  na łamach ,,Kwart. Hist. Kult. Mater.’’ , jak i obronioną w 1961 r. rozprawę doktorską – Budownictwo murowane w Małopolsce w XIV i XV wieku, która dwa lata później ukazała się drukiem w serii wydawniczej Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN w Warszawie. Instytut był jego miejsce zatrudnienia po ukończeniu studiów,  najpierw jako aspiranta, potem asystenta. Rada Naukowa tegoż Instytutu w 1968 r. na podstawie studium – Szkło w Polsce od XIV do XVII w., nadała młodemu 37-letniemu Andrzejowi Wyrobiszowi veniam legendi. Habilitacja w tak młodym wieku ugruntowała Jego pozycję w środowisku jako niezwykle skrupulatnego i rzetelnego badacza niełatwej problematyki kultury materialnej o szerokich zainteresowaniach, który udanie łączył zagadnienia organizacji zawodowej i wytwórczości branż rzemieślniczych z historią rynku wewnętrznego. W 1978 r. otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, choć na profesurę zwyczajną jako bezpartyjnemu i krytykującemu ówczesną rzeczywistość polityczną przyszło mu czekać bardzo długo. Otrzymał ją dopiero pięć lat po przełomie strojowym w kraju, w 1995 r.

            W latach 1962-1967 kierował Ekspedycją Wykopaliskową w Solcu nad Wisłą, co w latach następnych zaowocowało poszerzeniem dotychczas uprawianej problematyki o historię miast zwłaszcza tych mniejszych i prywatnych. W tym nowym obszarze stał się niekwestionowanym autorytetem, zwłaszcza że Jego prace cechowały się interdyscyplinarnym podejściem łączącym w całość zagadnienia gospodarcze (rzemiosło, handel, uprawę roli), społeczne i kulturowe mieszczaństwa późnego średniowiecza i wczesnej nowożytności.

            W późniejszym okresie dało się zauważyć coraz większe zainteresowanie historią społeczną i historią kultury, w ujęciu Profesora bliskiej na swój sposób antropologii kulturowej. Nie do przecenienia są Jego prace poświecone strukturom demograficznym i społeczno-gospodarczym poświęcone rodzinie, w tym pozycji i roli kobiety, w miastach nowożytnej Europy. W latach następnych zwrócił uwagę na problematykę grup zawodowych (lekarze, weterani wojenni) mało obecnych w dotychczasowych badaniach, podobnie jak i na grupy wykluczone i dyskryminowane przez współczesnych (np. społeczność homoseksualną). 

            Ważną datą w życiu Profesora stanowił rok 1969, kiedy to przyjął propozycję i podjął pracę dydaktyczną w nowo utworzonej Filii UW w Białymstoku, budując od podstaw naukowe środowisko humanistyczne, z historią na czele. Został organizatorem i zarazem pierwszym dziekanem Wydziału Humanistycznego Filii UW. Jego zasługą w porozumieniu z ówczesnymi prorektorami ds. Filii, którzy, co ważne, także byli historykami, najpierw prof. A. Jezierski, następnie prof. J. Łukasiewicz, doprowadził do uruchomienia jesienią 1973 r. jednolitych czteroletnich studiów magisterskich, konsekwentnie zatrudniając zarówno doświadczonych badaczy (E. Wpiszycka-Bravo, E Kaczynska, A. Wyczanski, M. Wrzosek), jak i młodszego pokolenia (D. Grinberg, J. Kofman, A. Manikowski, S. Meller), nierzadko przy oporze czynników partyjnych.

            Profesor był dziekanem Wydziału Humanistycznego w latach 1969-1972, 1972-1975 i we wrześniu 1980 r. został ponownie wybrany na kolejną kadencję. W początkach stanu wojennego w kraju, w maju 1982 r. złożył rezygnację w proteście przeciwko szykanom i zwolnieniu podległych mu pracowników i studentów, która została przyjęta przez Rektora UW. Po raz czwarty został wybrany dziekanem jesienią 1984 r. i ponownie nie dane mu było dokończyć kadencji, gdyż już parę miesięcy później, wiosną 1985 r. został tym razem odwołany przez ówczesnego ministra nauki, B. Miśkiewicza (partyjnego historyka z Poznania) wraz ze swoim zastępcą prodziekanem dr hab. A. Dobrońskim.    

            W Białymstoku doprowadził w lutym 1980 r. do przekształcenia Zakładu w Instytut Historii z Radą Naukową, której przewodniczył prof. A. Mączak. Tutaj też prowadził wykłady z historii nowożytnej powszechnej i Polski, historii sztuki oraz ćwiczenia, konwersatoria i seminarium magisterskie. Dwoje wychowanków seminarium (E. Dubas-Urwanowicz, J. Maroszek) przygotowało pod Jego kierunkiem rozprawy doktorskie. Pracowników uczył także niełatwej sztuki prowadzenia terenowych objazdów naukowych z historii kultury materialnej, sam będąc niedoścignionym wzorem wielkiej odpowiedzialności za każde słowo przekazane studentom. 

            Pod koniec lat 80. Profesor powrócił do pracy bezpośrednio w Uniwersytecie Warszawskim, początkowo w Instytucie Historycznym, a następnie w Instytucie Historii Sztuki, w którym wykładał aż do chwili przejścia na emeryturę w 2012 r.

A. Wyrobisz był również aktywnym uczestnikiem międzynawowego życia naukowego. Odbył staże w paryskiej EHESS (1959-1960), gdzie uczęszczał na seminarium F. Braudela, w Fondazione Georgio Cini w Wenecji (1963). W roli visiting professor przebywał w uniwersytetach zachodnich i w USA, systematycznie gościł konferencjach międzynarodowych organizowanych w Prato we Włoszech.

                Profesor wniósł także duży wkład w pracę redakcyjną jednego z najstarszych i najważniejszych polskich czasopism historycznych - ,,Przeglądu Historycznego’’. Z czasopismem był nierozerwalnie związany jeszcze od czasów studenckich, od 1954 r. Był sekretarzem redakcji (1964-1969), następnie jej członkiem (1970-1992, 2003-2006), redaktorem naczelnym (1992-2002) i stałym współpracownikiem (2007-2008).

            Podobnie jak większość Koleżanek i Kolegów z Jego pokolenia był mocno zaangażowany w pracę społeczną i popularyzację nauki historycznej. Działał ze wszech miar owocnie w Towarzystwie Miłośników Historii w Warszawie i na forum PTH, w którym pełnił przez dwie kadencje funkcję przewodniczącego Komisji Rewizyjnej Zarządu Głównego. W 2004 r. środowisko uhonorowało Go najwyższą godnością statutową – członkostwem honorowym. Ponadto był członkiem zwyczajnym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i członkiem założycielem Polskiego Towarzystwa Naukowego AIDS. Środowisko historyków dwukrotnie ofiarowało Mu księgi okolicznościowe: Miasto – region – społeczeństwo, red. Ewa Dubas-Urwanowicz, Jerzy Urwanowicz, Białystok 1992 i Ars historiae – historia artis, red. Ewa Dubas-Urwanowicz, Józef Maroszek, Białystok 2012.

            Za swoją długoletnią, ofiarna a przy tym jakże bezinteresowną pracę zawodową prof. A, Wyrobisz został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1998). Posiadał także Złotą Odznakę honorową ,,Zasłużony Bialostocczyźnie’’ (1998).

            Ostatnie kilka lat życia A. Wyrobisz spędził w hospicjum stacjonarnym Caritas Archidiecezji Warszawskiej w stolicy, przy Krakowskim Przedmieściu, z rzadka tylko odwiedzany, co bardzo mocno przeżywał.

Cezary Kuklo

1. Budownictwo murowane w Małopolsce w XIV-XV wieku, Warszawa 1963;
2. Szkło w Polsce od XIV do XVII wieku, Wrocław 1968;
3. Studia o kulturze i społeczeństwie w nowożytnej Europie, Warszawa 2012;
4. [współautorzy M. Kwapień, J. Maroszek] Studia nad produkcją rzemieślniczą w Polsce (XIV-XVIII w.), Wrocław 1976;
5. [red. nauk.] Studia nad społeczeństwem i gospodarką Podlasia w XVI-XVIII w., Warszawa 1981.