Jankowski Michał

(1842-1912)

Powstaniec, syberyjski naukowiec i przemysłowiec

W Rosji postawiono mu pomnik, napisano o nim kilka książek i setki artykułów, nakręcono też kilka filmów. Imię Michała Jankowskiego nosi jeden z półwyspów na Morzu Japońskim. Zawarte jest ono także w łacińskich nazwach ptaków, motyli, roślin, a nawet pewnego chrząszcza. Jest też Jankowski na Dalekim Wschodzie otaczany legendą niezrównanego strzelca, człowieka odważnego, pioniera cywilizacji. W Polsce zasłużył sobie na okolicznościowy znaczek, wydany przez Pocztę Polską w 2022 r., w 180 rocznicę urodzin i w 110 rocznicę śmierci. Już te nieokrągłe daty wskazują, że przypomniano sobie o nim u nas zbyt późno. Ten syn zubożałego szlachcica, urodzony 1842 r. w Złotorii, leżącej w połowie drogi między Białymstokiem, a Tykocinem, mając zaledwie dwadzieścia jeden lat poszedł do powstania przeciwko Rosji i został zesłany na Sybir z wyrokiem 8 lat. Był wówczas studentem Instytutu Agrotechnicznego w Hory-Horkach i wraz z innymi uczniami wstąpił do partii Ludwika Zwierzdowskiego, która zajęła miasteczko i usiłowała przenieść zarzewie powstania na całą Mohylewszczyznę. Zamiar okazał się straceńczy, bo poparcie dla insurekcji było tam znikome. Paradoksalnie Syberia okazała się dla Jankowskiego szansą, a nie karą. Ten ambitny i ciekawy świata młodzieniec spotkał na swojej drodze innych podobnych sobie zesłańców, o dekadę starszych od siebie: Benedykta Dybowskiego i Wiktora Godlewskiego. Wspólnie z nimi uczestniczył w wielkiej wyprawie wzdłuż rzek Argun, Amur i Ussuri, podczas której prowadzili badania tamtejszej fauny. Po dotarciu do Władywostoku Jankowski zatrudnił się jako zarządca kopalni złota na wyspie Askold. Tam ożenił się z miejscową Buriatką, tam też urodziło mu się pierwszych dwoje dzieci. Wkrótce był już na tyle majętny, że zakupił pokaźny kawałek ziemi na półwyspie Sidemi na Morzu Japońskim (obecnie Półwysep Jankowskiego) i rozpoczął tam m.in. hodowlę jeleni, pionierską, przemysłową uprawę żeń-szenia i hodowlę nowej rasy koni. Tam przyszła na świat jeszcze czwórka jego dzieci. Nie opuszczała go pasja badawcza: założył stację meteorologiczną, wynalazł urządzenie do odcinania rogów jeleniom (dzięki czemu nie trzeba było ich zabijać). Założył też sad i pasiekę, wysyłał do rosyjskich ośrodków badawczych spreparowane okazy fauny i flory. Prowadził także badania archeologiczne. Był współzałożycielem muzeum we Władywostoku. W 1890 r. władze zniosły roztoczony nad nim nadzór policyjny. Nadal jednak nie mógł wrócić na tereny dawnej Rzeczypospolitej. Wśród innych jego przedsięwzięć należy wymienić także fabrykę wyrobów skórzanych i księgarnię. Zmarł w 1912 r. w Soczi na zapalenie płuc.

Tomasz Danilecki

Bibliografia