Jodkowski Józef

Ratując ślady przeszłości

Urodził się w Grodnie w zubożałej rodzinie szlacheckiej wywodzącej się z okolic Jodkiewicz Wielkich. Zainteresowania historią zaszczepił w nim Eustachy Orłowski, nauczyciel historii w Gimnazjum Grodzieńskim, a rozwijała Eliza Orzeszkowa. To dzięki jej wsparciu, gdy groziło mu aresztowanie za udział w strajku szkolnym w 1905 r., mógł przenieść się do Warszawy, by dokończyć edukację gimnazjalną. Rekomendacja pisarki pomogła też Jodkowskiemu w uzyskaniu pierwszej pracy. Zatrudnienie znalazł w Muzeum Archeologicznym kierowanym wtedy przez prof. Erazma Majewskiego. Od 1906 r. pracował już w nowo powstałym Towarzystwie Opieki nad Zabytkami Przeszłości. W tym czasie jego wiceprezesem był Zygmunt Gloger, z którym Jodkowski podjął na krótko współpracę przy edycji encyklopedycznego wydawnictwa Budownictwo drzewne i wyroby z drzewa w dawnej Polsce.

W 1907 r. Jodkowski opublikował debiutanckie artykuły dotyczące prehistorii Białostocczyzny i Suwalszczyzny. Oba ukazały się na łamach cenionego periodyku archeologicznego „Światowit”. Pierwszy był pokłosiem samodzielnych badań wykopaliskowych na górze zamkowej w Drohiczynie, a drugi wyprawy badawczej odbytej z Wacławem Kontrymem do Berżnik i Liszkowa. Dodatkowym efektem prac prowadzonych w przedrozbiorowej stolicy Podlasia była dokładna mapa stanowisk archeologicznych w mieście i jego okolicach. Dzięki tym dokonaniom otworzyła się przed Jodkowskim szansa na podjęcie studiów wyższych. Skorzystał z niej i w 1912 r. ukończył z wyróżnieniem Moskiewski Instytut Archeologiczny.

Jeszcze w czasie studiów uzyskał etat w Muzeum Rumiancowa. Wykorzystując możliwości, jakie to dawało, prowadził inwentaryzację zabytków wywiezionych z ziem polskich. Wyniki podjętych poszukiwań opublikował w artykułach, które ukazały się na łamach wileńskiego „Rocznika Towarzystwa Przyjaciół Nauk” i krakowskich „Wiadomościach Archeologiczno-Numizmatycznych”. Były to pierwsze prace naukowe Jodkowskiego, które zyskały uznanie w kręgach akademickich.

W 1914 r. z ramienia Towarzystwa Archeologicznego w Moskwie został jego delegatem na gubernie: wileńską, grodzieńską i mińską, pełniąc de facto na ich terenie funkcję konserwatora zabytków. To dzięki jego zaangażowaniu uratowanych zostało wiele cennych zabytków, z XVII-wiecznym ikonostasem z Supraśla na czele. Dodatkowym pokłosiem licznych wizyt Jodkowskiego w tym miejscu (zapoczątkowanych już w roku 1909) była fascynacja świątyniami warownymi przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, co zaowocowało publikacją dwóch rosyjskojęzycznych artykułów na ich temat w 1915 r. w czasopiśmie „Drevnosti - Trudy Moskovskogo arheologicheskogo obshhestva” oraz kilkuset fotografiami dokumentującymi supraską cerkiew.

Po wojnie w wolnej Polsce od 1922 r. sprawował funkcję Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Białymstoku. W połowie lat 20. XX w. powrócił do rodzinnego Grodna, gdzie założył Muzeum Historyczno-Archeologiczne. Najcenniejsze zbiory doń pozyskał od prywatnych i instytucjonalnych darczyńców z powiatów białostockiego i bielskiego. Najważniejszym dokonaniem Jodkowskiego w okresie grodzieńskim było jednak zainicjowanie wykopalisk na terenie Starego Zamku i nadzór nad początkową fazą jego rekonstrukcji. Po fali krytyki, jaka nań w związku z tym spadła, przeniósł się w 1936 r. do Warszawy. Podjął pracę w Państwowych Zbiorach Sztuki na Zamku Królewskim, gdzie zajął się badaniem zbiorów numizmatycznych. Po wojnie powierzono mu zadanie odbudowy kolekcji numizmatycznej Muzeum Narodowego i reaktywacji Warszawskiego Towarzystwa Numizmatycznego, którego został pierwszym powojennym prezesem. Ostatnią publikacją naukową Jodkowskiego opublikowaną jeszcze za jego życia był artykuł pt. Pieczęcie ruskie z XI–XII wieku znalezione w Grodnie i Drohiczynie, który ukazał się w „Przeglądzie Historycznym” w 1948 r.

Adam Miodowski

1. Blombergowa M., Polscy członkowie Cesarskiego Moskiewskiego Towarzystwa Archeologicznego (1864–1914), „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1980, (25), (3), (1980), s. 557;
2. Miodowski A., Znani i nieznani badacze ojczystych dziejów, „Gryfita – Białostocki Magazyn Historyczny” 1995, nr 3/8, s. 10–13;
3. Supraśl 1913: dokumentacja fotograficzna Józefa Jodkowskiego cerkwi Zwiastowania Najświętszej Marii Pannie, red. P. J. Jamski, M. Zalewski, Warszawa 2016;
4. Śnieżko A., Wydobył z ziemi gród, o którym nikt nie wiedział: wspomnienie o Józefie Jodkowskim, Białystok 2000.