Mościcki Henryk

Autor pierwszej monografii Białegostoku

Urodził się w Ciechanowcu, jednym z najstarszych miast Podlasia. Uczęszczał do gimnazjum białostockiego, które ukończył w 1902 r. W latach 1902–1906 studiował historię na Uniwersytecie Lwowskim, gdzie był jednym z pierwszych i zarazem najlepszych seminarzystów Szymona Askenazego. Miejsce urodzenia i zaszczepione w szkole średniej zainteresowania stanowiły naturalną motywację przy podjęciu badań nad dziejami porozbiorowymi Wielkiego Księstwa Litewskiego, w tym rządami Michaiła Murawjewa na Litwie w okresie powstania styczniowego. Badał kontakty patriotycznej młodzieży wileńskiej z tajnymi związkami w Królestwie Polskim i dekabrystami. Był autorem wielu biografii ważnych postaci w historii Polski przełomu XVIII i XIX w. m.in. Jakuba Jasińskiego, Szymona Konarskiego, Jana Henryka Dąbrowskiego, Józefa Wybickiego, Jana Kilińskiego i Tadeusza Kościuszki. Zajmował się też edytorstwem źródeł. Wśród wydanych pamiętników, listów i pism były m.in. te autorstwa Józefa Wybickiego, Aleksandra Fredry, Tadeusza Kościuszki oraz zbiorczo oficerów legionowych. Bliską więź z Podlasiem, w tym z Białymstokiem potwierdzała tematyka kilku mniej znanych publikacji Mościckiego. Najważniejszą z nich była wydana w 1933 r. monografia historyczna miasta nad Białą.

            Równolegle z pracą naukową Mościcki był aktywny jako nauczyciel akademicki. Wśród jego wybitnych studentów był m.in. Stanisław Herbst. Początki na tym polu nie były jednak łatwe. Bezpośrednio po skończeniu studiów nauczał historii w Seminarium dla Nauczycieli Ludowych w podwarszawskim Ursynowie. W 1916 r. mianowano go dyrektorem tej placówki, którą w 1919 r. włączono w struktury Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Praktyka na polu dydaktycznym zaowocowała wydaniem w połowie lat 20. XX w. cenionej publikacji pt. Wskazówki praktyczne dla nauczycieli historii w szkołach średnich i powszechnych oraz Wyboru dokumentów niezbędnych do nauki historii polskiej w szkołach średnich, seminariach nauczycielskich i dla samouków.

W latach 1909–1918 kierował też Katedrą Historii Polski na Wydziale Humanistycznym Towarzystwa Kursów Naukowych w Warszawie, a po przekształceniach organizacyjnych w Wolnej Wszechnicy Polskiej (1918–1930). Po uzyskaniu w 1920 r. habilitacji został docentem w Katedrze Historii Polski i Litwy Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Od 1921 r. stanowisko to piastował w Katedrze Historii Polski Nowożytnej Uniwersytetu Warszawskiego. W 1936 r. został profesorem tytularnym tej uczelni. Po II wojnie światowej przeniósł się do Krakowa, gdzie na Uniwersytecie Jagiellońskim pracował w Katedrze Historii Polski Nowożytnej i Najnowszej.

Od 1918 r. był członkiem rzeczywistym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, a od 1945 r. członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności. W okresie międzywojennym należał także do Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie. W 1947 r. organizował w Krakowie obchody Roku Kościuszkowskiego. W 1948 r. powierzono mu stanowisko redaktora naczelnego „Kwartalnika Historycznego”.

Adam Miodowski

1. Biogramy uczonych polskich: materiały o życiu i działalności członków AU, TNW, PAU, PAN, 1, zeszyt. 2, red. A. Śródka, P. Szczawiński, Wrocław 1984;
2. Czyżewski P., Henryk Mościcki – autor pierwszej monografii Białegostoku, „Gryfita – Białostocki Magazyn Historyczny” 1995, cz. 3/8, s. 16–18;
3. Dutkiewicz J., Henryk Mościcki jako uczeń Askenazego, „Przegląd Historyczny” 1958, nr 1 (49), s. 69–90;
4. Kieniewicz S., Henryk Mościcki, „Kwartalnik Historyczny” 1953, nr 3 (60), s. 433–435.