Roman Walery

Prawnik, polityk, honorowy obywatel Suwałk

            Walery Roman urodził się w Kalwarii w rodzinie ziemiańskiej. Był najmłodszym z pięciorga dzieci Mariana i Natalii. Gimnazjum ukończył w 1895 roku w Suwałkach. Z miastem tym miał pozostawać emocjonalnie związany przez całe swoje dorosłe życie. W 1899 roku ukończył prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Po powrocie do Suwałk rozpoczął praktykę, najpierw jako pomocnik adwokacji, a następnie prowadził własną kancelarię. W czerwcu 1917 roku został mianowany podprokuratorem przy Sądzie Apelacyjnym w Warszawie, a rok później przeniesiony na równorzędne stanowisko przy Sądzie Najwyższym w Warszawie.

Jesienią 1918 roku został delegowany do Suwałk i innych powiatów byłej guberni suwalskiej w celu przejęcia poszczególnych dziedzin administracji państwowej. W lipcu 1919 roku na polecenie ministra spraw zagranicznych stanął na czele delegacji okręgu suwalskiego do Rady Ambasadorów w Paryżu. Celem delegacji było ustalenie polsko-litewskiej linii demarkacyjnej i uzyskanie zwolnienia Suwałk spod okupacji litewskiej. O tej decyzji bez wątpienia zadecydował fakt, iż dobrze orientował się w niuansach sporu polsko-litewskiego.

Na początku 1921 roku został oddelegowany na Polesie, gdzie otrzymał nominację na naczelnika okręgu administracyjnego poleskiego, natomiast formalnie wojewodą poleskim został 14 marca 1921 roku. Po objęciu funkcji wojewody z wielką energią przystąpił do budowy struktur administracyjnych w terenie. Zgodnie z obowiązującą wówczas normą w zakresie zarządzania, osobiście doglądał szeregu działań. W dniach 18–26 maja 1921 roku odbył inspekcję wszystkich podległych mu urzędów powiatowych. 29 sierpnia uroczyście zainicjował budowę domów kolonii urzędniczej w Brześciu, wyprzedzając o kilka lat wielką akcję rozbudowy osiedli urzędniczych na Kresach w 1924 roku. Zwracał też dużą uwagę na poprawę działalności służb policyjnych oraz na rozwój systemu edukacji.

Walery Roman odwołany został z funkcji wojewody poleskiego 13 kwietnia 1922 roku i skierowany do Wilna, gdzie objął stanowisko Delegata Rządu na Ziemię Wileńską. Nowa funkcja nawiązywała do jego pierwszych doświadczeń administracyjnych w Rzeczypospolitej, czyli do budowy urzędów na pograniczu polsko-litewskim. W pozostawionych przez Walerego Romana osobistych pismach zachowały się wzmianki stwierdzające, iż niechętnie opuszczał on Brześć. Prawdopodobnie miał nawet zabiegać o zmianę decyzji. Trudno się zresztą temu dziwić, biorąc bowiem pod uwagę napięte stosunki polsko-litewskie, Polesie w 1922 roku było obszarem znacznie spokojniejszym niż Wileńszczyzna.

W 1924 roku został delegowany do kolejnego zadania. Został szefem komisji zajmującej się usuwaniem rozbieżności ustawodawstwa na ziemiach wschodnich. Po zamachu majowym Walery Roman znalazł się w najbliższym gronie współpracowników Józefa Piłsudskiego. Od 1928 do 1935 roku przez dwie kadencje zasiadał w Senacie RP, wybrany w województwie białostockim z listy Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem. W swoich działaniach szczególną uwagę zwracał na rolę Suwalszczyzny w strukturach państwa polskiego.

W czasie II wojny światowej wycofał się z życia politycznego i prowadził kancelarię notarialną. Kontynuował tę działalność również w Polsce komunistycznej, jednak w 1950 roku ówczesne Ministerstwo Sprawiedliwości odmówiło mu przedłużenia prawa do pełnienia funkcji notariusza.

Walery Roman zmarł 25 października 1952 roku w Warszawie, gdzie też został pochowany na cmentarzu Powązkowskim.

 Wojciech Śleszyński

1. A. Matusiewicz, K. Skłodowski, Walery Roman 1877–1952. Honorowy obywatel Suwałk, Suwałki 2006;
2. Walery Roman, senat.edu.pl (12 I 2024).