Tenenbaum Mordechaj

Lider żydowskiego podziemia

Nie pochodził z Białegostoku. Przybył tu w konkretnym celu, był krótko – a mimo to na stałe wpisał się w historię miasta. W 2019 r. trafił na listę 10 najwybitniejszych białostoczan, przygotowaną w związku z obchodami stulecia odzyskania niepodległości.

Mordechaj Tenenbaum był warszawiakiem. Urodził się w ortodoksyjnej rodzinie żydowskiej, miał sześcioro rodzeństwa. Ukończył syjonistyczne gimnazjum, potem studiował na Uniwersytecie Warszawskim języki semickie. Uchodził za erudytę. 

Był aktywnym działaczem syjonistycznym, najpierw związanym z młodzieżową organizacją Frajhajt, potem – z Dror He-Chaluc. Aktywnie przygotowywał się do emigracji do Palestyny, w tym celu m.in. skończył kurs rolniczy oraz przeszedł  przeszkolenie paramilitarne.

Tuż po wybuchu wojny Tenenbaum wraz z grupą działaczy Droru uciekł do Wilna. Tam spędził cały okres okupacji sowieckiej. Kiedy w 1941 r. do Wilna weszli Niemcy, zajął się działalnością konspiracyjną, usiłując ocalić od śmierci jak najwięcej swoich towarzyszy.

Wiosną 1942 r. znowu był w Warszawie. Posługiwał się fałszywymi dokumentami na nazwisko Jusuf Tamaroff, mające sugerować jego tatarskie pochodzenie. Latem znalazł się w kierownictwie nowo powołanej Żydowskiej Organizacji Bojowej. W listopadzie został oddelegowany do getta w Białymstoku, aby tu przejąć kierowanie konspiracją. W grudniu udał się z misją do Grodna. W czasie tej wyprawy omal nie zginął – w czasie kontroli Niemcy zorientowali się, że jego papiery są sfałszowane. Tenenbaum uciekł, ale został postrzelony w nogę.

To z jego inicjatywy zamknięci w białostockim getcie Żydzi rozpoczęli zbieranie materiałów dokumentujących ich życie, takich jak relacje czy dokumenty Judenratu. To tzw. archiwum Tenenbauma przetrwało wojnę i jest nieocenionym źródłem do badania historii białostockich Żydów.

Pod kierownictwem Tenenbauma getto w Białymstoku zaczęło szykować się do zbrojnego wystąpienia przeciwko Niemcom. Późno, ale jednak udało się Tenenbaumowi skłonić do współpracy rozmaite organizacje działające do tej pory w getcie oddzielnie.

16 sierpnia 1943 r. białostoccy Żydzi poderwali się do walki. Większość walczących zginęła.  Tenenbaum najprawdopodobniej popełnił samobójstwo.

1 lipca 2008 radni Rady Miejskiej Białegostoku uhonorowali Mordechaja Tanenbauma nazywając jego imieniem plac mieszczący się na terenie dawnego getta.

Anna Pyżewska

1. Mordechaj Tenenbaum. Wszystkie boje przywódcy powstania w białostockim getcie - Muzeum Getta Warszawskiego (1943.pl)
2. S. Datner – „Walka i zagłada białostockiego ghetta”, Warszawa 2014.