Prof. dr hab. Wyczański Andrzej

Należy do grona najwybitniejszych polskich historyków XX wieku. Urodził się w Warszawie w rodzinie inteligenckiej. Maturę zdał na tajnych kompletach Gimnazjum im. S. Batorego, następnie studiował historię na tajnym UW. Jako żołnierz AK Batalionu ,,Oaza’’ wziął udział w powstaniu warszawskim, podczas którego został ranny i trafił do szpitala. Studia historyczne dokończył na UJ i choć nie miał jeszcze formalnego magisterium prof. J. Feldman w grudniu 1945 r. zatrudnił go jako młodszego asystenta. We wrześniu 1946 r. na wezwanie prof. T. Manteuffla opuścił Kraków i przybył do Warszawy, podejmując pracę w Instytucie Historycznym UW jako starszy asystent. Po powrocie z rocznego pobytu na stypendium w Paryżu, w 1949 r. obronił rozprawę doktorską – Francja wobec państw jagiellońskich w latach 1515-1529. Studium z dziejów polityki zagranicznej w epoce Odrodzenia. Odsuwany ze względów politycznych od pracy dydaktycznej z młodzieżą od 1 lutego 1953 r. przeszedł do pracy w nowo utworzonym przez prof. T. Manteuffla Instytucie Historii PAN w Warszawie. W Instytucie Profesor przeszedł kolejne szczeble kariery naukowej (1959 – docent, 1963 – profesor nadzwyczajny, 1972 – profesor zwyczajny), kierując w nim m.in. Zakładem Dziejów Rzeczypospolitej Szlacheckiej (1961-1970) i Zakładem Dziejów Przedrozbiorowej Polski i jej Kultury (1970-1976). Jednocześnie zaangażował się w odbudowę Biblioteki Narodowej w Warszawie, w której w latach 1949-1959 zbudował Stację Mikrofilmową i którą kierował z dużym sukcesem.

Profesor położył też ogromne zasługi w organizacji nauki w naszym kraju. W latach 60. i 70. był sekretarzem naukowym Komitetu Nauk Historycznych PAN i członkiem jego Prezydium; przewodniczył także Komisji Historii Gospodarczej KNH PAN. Jego prace badawcze i działalność naukowa w kraju i za granicą zostały docenione przez środowisko, które w 1986 r. wybrało go członkiem korespondentem PAN, a w 1991 r. członkiem rzeczywisty. W latach 1990-1992 był sekretarzem naukowym Wydziału I Nauk Społecznych PAN, a w kolejnej kadencji (1993-1995) Profesor został wybrany na wiceprezesa i sekretarza naukowego PAN.    

Od 1974 r. przez kolejne pełne 30 lat Profesor związał się najpierw z Filią UW w Białymstoku, a następnie już samodzielnym Uniwersytetem w Białymstoku. Z całą pewnością należał do budowniczych białostockiego środowiska historycznego, któremu pozostał wierny do końca swoich dni. Tutaj prowadził wykłady kursowe z historii Polski i powszechnej XVI-XVIII w., wykłady monograficzne oraz seminaria: magisterskie i doktorskie. Pod jego kierunkiem powstało 13 prac doktorskich w tym 6 w Białymstoku. Choć mocno zaangażowany organizacyjnie i społecznie w stolicy Profesor nie uchylał się bynajmniej od obowiązków służbowych w nowym miejscu pracy. Obok wieloletniego kierownictwa Zakładem Historii Powszechnej i Polski do końca XVIII w., a następnie Zakładem Historii XVI-XVIII w. Profesor przez dwie kadencje (1986-1991) był dyrektorem Instytutu Historii, a przez kolejne dziesięć lat (do 2000 r.) jakże owocnie przewodniczył jego Radzie Naukowej. Ze wszech miar starał się w Białymstoku rozwijać życie naukowe wysyłając pracowników na staże w kraju i za granicą, ale też i zapraszając historyków z Francji i Austrii, z gościnnymi wykładami. Tym celom służyły także organizowane przez niego duże konferencje międzynarodowe pełne różnorakich sporów naukowych, które na swój sposób kształtowały też postawy młodszego pokolenia białostockich historyków. Z jego inicjatywy doszło do założenia instytutowego periodyku naukowego - ,,Studia Podlaskie’’, w redakcji którego zasiadał aż do śmierci.

W swoich badaniach pozostał wierny historii społeczno-gospodarczej i kulturze XVI-XVIII w. Jego studia na folwarkiem szlacheckim (1960) stały się wręcz ,,modelową’’ propozycją zrozumienia nowego sposobu gospodarowania szlachty polskiej a zarazem znakomitą podstawą porównawczą funkcjonowania późnofedualnej gospodarki rolnej w różnych regionach Starego Kontynentu. W kolejnej pionierskiej pracy poświeconej konsumpcji (1969) zawarł charakterystykę stołu nie najbogatszych lecz średniozamożnych i uboższych mieszkańców ziem Polski, z podziałem na rodzaje pokarmu i ich wartość kaloryczną. W wydanej później książce o uwarstwieniu społecznym w Polsce doby Odrodzenia (1977) ukazał poważne przemiany wewnątrz społeczeństwa polskiego, wynikające i ze zmian terytorialnych i z dynamiki przesunięć stanowo-klasowych. Te i późniejsze prace cechowały się łączeniem metod jakościowych z ilościowymi i stały na wysokim poziomie metodycznym. 

A przecież w przebogatym dorobku Profesora znalazły się dwa podręczniki akademickie historii powszechnej i autorskie syntezy Rzeczpospolitą szlacheckiej (także porównawcze) wyznaczające jej miejsce w cywilizacji europejskiej. Był także edytorem tomu lustracji, Actów Tomicianów, dzieł drobnych Mikołaja Kopernika. Od 1989 r. aż do śmierci zasiadał w redakcji bezprecedensowego wydawnictwa Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie jakim była ,,Historia Polski w liczbach’’, którego był Współredaktorem Głównym i wraz z Cezarym Kuklo opracował okres do 1795 r.. Dorobek naukowy Profesora jest po dziś dzień niekwestionowanym wkładem polskiej historiografii w naukę światową. 

Profesor cieszył się autentyczną wielką sympatią, przyjaźnią i koleżeństwem w całym kraju, stąd też aż czterokrotnie (!) był honorowany jubileuszowymi tomami: Studia nad gospodarką, społeczeństwem i rodziną w Europie późno feudalnej, red. Jerzy Topolski przy współudziale Cezarego Kuklo, Lublin 1987; ANDREAE WYCZAŃSKI profressori Universitatis Varsoviensis natalem septuagesimum celebrami hoc wolumen dedicant, [red. Cezary Kuklo], Białystok 1994; Między polityką a kulturą, red. Cezary Kuklo, Warszawa 1999; Cała historia to dzieje ludzi …, red. Cezary Kuklo, przy współudziale Piotra Guzowskiego, Białystok 2004.            

W tym krótkim biogramie z okazji już XXI Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Białymstoku we wrześniu 2024 r., odbywającego się w setną rocznicę urodzin Profesora nie może zabraknąć chociażby wzmianki o jego wkładzie do naszej PTH-owskiej społeczności. Od doktoratu tj. od 1949 r. był członkiem stołecznego oddziału – Towarzystwa Miłośników Historii w Warszawie, sekretarzem jego Zarządu (1949-1958), wiceprezesem (1958-1970) i wieloletnim prezesem (1971-1987). W 1966 r. stołeczne władze przyznały Mu Złotą odznakę honorową ,,Za Zasługi dla Warszawy’’. Przez lata był także związany z Olimpiadą Historyczną. Od  jej początku w 1974 r. przez 10 lat przewodniczył Komitetowi Wojewódzkiemu/Okręgowemu obejmującego miast stołeczne, zaś w latach 1983-1990 także bardzo udanie kierował ogólnopolskim Komitetem Głównym Olimpiady Historycznej. Nic zatem dziwnego, że Koleżanki i Koledzy wyróżnili go w 1997 r. godnością Honorowego Członka PTH.

Władze państwowe uhonorowały Profesora m.in. kolejno Krzyżem Kawalerskim (1967), Krzyżem Oficerskim (1976) i Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (2002), a także Krzyżem Armii Krajowej i Warszawskim Krzyżem Powstańczym. Te dwa ,,Powstańcze Krzyże’’ odznaczony cenił sobie szczególnie.

Cezary Kuklo

1. Studia nad folwarkiem szlacheckim w Polsce w latach 1500-1580, Warszawa 1960
2. Polska – Rzeczą Pospolitą szlachecką 1454-1764, Warszawa 1965, 2 zm. wyd. 1991
3. Studia nad konsumpcją żywności w Polsce w XVI i pierwszej połowie XVII w., Warszawa   1969   
4. Polska w Europie XVI stulecia, Warszawa 1973, 2 wyd. Poznań 1999
5. Uwarstwienie społeczne w Polsce XVI wieku. Studia, Wrocław 1977
6. Między kulturą a polityką. Sekretarze królewscy Zygmunta Starego (1506-1548), Warszawa         1990
7. Polen als Adelsrepublik (1454-1764), Osnabrück 2001
8. Szlachta w Polsce XVI wieku, Warszawa 2001
9. Wschód a Zachód Europy w początkach doby nowożytnej, Warszawa 2001