Zyndram-Kościałkowski Marian

Wojewoda białostocki, premier rządu

Marian Kościałkowski-Zyndram urodził się w majątku Ponedel na Kowieńszczyźnie w rodzinie ziemiańskiej. Szkołę średnią ukończył w Petersburgu w 1910 r., a następnie przez kolejne cztery semestry studiował w Petersburskim Instytucie Psycho-Neurologicznym. Dalszą edukację kontynuował w Rydze na tamtejszej politechnice na Wydziale Rolnym i w Warszawie w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. W czasie studiów w 1911 r. w Petersburgu współtworzył Związek Walki Czynnej (ZWC), a od 1912 r. został komendantem Okręgu Nadbałtyckiego ZWC. W 1914 r. z rozkazu Piłsudskiego działał w tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej, m.in. służył w tzw. lotnych brygadach, których zadaniem było prowadzenie akcji dywersyjnych na zapleczu armii carskiej.

Po wkroczeniu w sierpniu 1915 r. do Warszawy oddziałów niemieckich udał się na front w charakterze dowódcy plutonu w I Brygadzie Legionów. W listopadzie 1918 r. kierował akcją rozbrajania Niemców w Warszawie. 2 XII 1918 r. został mianowany porucznikiem, 1 XII 1919 r. pracował w Biurze Wywiadowczym Sztabu Głównego i uczestniczył w akcji zajęcia Wilna. W czasie wojny polsko-bolszewickiej był szefem II Oddziału Dowództwa Frontu Litewsko-Białoruskiego. W okresie ofensywy bolszewickiej na Warszawę na Wileńszczyźnie organizował oddziały samoobrony, których celem była działalność dywersyjna na zapleczu frontu bolszewickiego. Brał czynny udział w wyprawie gen. Żeligowskiego na Wilno, objął dowództwo Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Bieniakonie” (żołnierze tej formacji jako pierwsi wkroczyli do Wilna). W latach 1920–1922 pracował w Sztabie Wojsk Litwy Środkowej.

Całe dorosłe życie związany był z Piłsudskim, także po opuszczeniu wojska dalej pozostał wierny Komendantowi. Zaangażował się w duchu propiłsudczykowskim w pracę Polskiego Stronnictwa Ludowego „Wyzwolenie”. W listopadzie 1930 r. nominowany został przez Józefa Piłsudskiego (pełniącego wówczas obowiązki premiera) wojewodą białostockim. Jego przeszło trzyletnie rządy w Białymstoku przypadły na najgorszy okres wielkiego kryzysu gospodarczego, tak więc nic dziwnego, iż w pamięci białostoczan zapisała się nie tyle jego działalność ekonomiczna, co inicjatywa rekonstrukcji parku miejskiego (dzisiaj główna aleja nosi nazwę Bulwarów Kościałkowskiego). Odnowiony park stał się jednym z ulubionych miejsc spacerów mieszkańców miasta.

Odwołany ze stanowiska wojewody, został mianowany 2 III 1934 r. komisarycznym prezydentem m. st. Warszawy. Wypełniając tę funkcję został jednocześnie 28 IV 1934 r. ministrem spraw wewnętrznych w rządzie L. Kozłowskiego (zastąpił na tym stanowisku zabitego w zamachu terrorystycznym poprzedniego ministra Bronisława Pierackiego). Ministrem spraw wewnętrznych był też w następnym rządzie Walerego Sławka ( 28 III 1935 – 12 X 1935).

Po śmierci Józefa Piłsudskiego Kościałkowski związał się ze stronnictwem prezydenta Ignacego Mościckiego. Politycznym następstwem tej decyzji było mianowanie go 13 X 1935 roku premierem rządu. Jego gabinet przetrwał do 15 V 1936 roku.

Po wybuchu wojny wraz z całym rządem udał się do Rumunii, skąd przedostał się do Anglii. Na emigracji jako piłsudczyk nie odgrywał już znaczącej roli. Zmarł 12 IV 1946 r. w Brookwood w hrabstwie Surrey (Anglia).

Wojciech Śleszyński

1. Marian Zyndram-Kościałkowski (1892–1946), www.dzieje.pl (01.03.2020);
2. Marian Zyndram-Kościałkowski – sylwetka polityka okresu międzywojennego, www.jedynka.polskieradio.pl (17.03.2020).